Anlamanın Tarihi

İnanç Avadit

İnsanın tarihi baştan aşağı anlamanın tarihi olarak okunabilir. Her ne kadar neresinden tutsak elimizde kalsa da medeniyetimiz dünyayı anlamakla başladı. Hepsi milyonlarca ve daha belirsiz yıllar boyunca sürecek bir anlayabilme serüveni; anlamak için alınmış sonsuz süreli bir ihalenin şantiyesinde yaşıyoruz. “Evrende bir şeylerin anlamı” ya da yalnıza “evrenin anlamı” sorunu bu gerçek üzerine kurulabilir. Çünkü anlam hiç de belirsiz ya da soyut olmayan bir biçimde aramızdadır; diğer şeyleri önceleyen bir kavram olarak. Somut bir kavram olarak. Günü bitirmeye çalışırken, büyük bir buluşun eşiğindeyken, ne yapıyorsak yapalım, yaptığımız tek şey “onu anlamak” üzerine kurulu aslında.

“Sanattan çok önceleri” demenin ne kadar anlamı var emin değilim. Bir taştan bir el baltası yontmak’ta eğer sanat yoksa hiçbir şey yoktur. Yaratıcılığın ve zanaatın dünya sahnesine çıktığı o büyülü an, ardından gelecek milyonlarca yıl boyunca anlamanın tarihini de yanında taşıdı.

Araçların tarihi, dünya üzerinde var olan bir durumun anlaşılmasıyla ve buna uygun bir aracın yapılmasıyla başlar. Bir sivriliğin, bir keskinliğin, bir sertliğin ya da bir ağırlığın canavarın karnını deşebildiğini, kemiklerini kırabildiğini, onu kör edebildiğini anladığımızda silah da icat edilmiştir olur. Geriye kalan tek şey onu yapmaya başlamaktır. Bu aşamada yeni bir anlama seviyesi ortaya çıkar; malzeme bilgisi, yani malzemenin anlaşılabilmesi. Taşın, odunun, liflerin anlaşılması, en erken el baltalarının, en eski mızrakların ve tüm malzemeyi birleştirerek en ilkel yay ile okun yapılmasını sağlar. Şiddet, orman ve hayvan anlaşılmıştır.

Ne zaman bir devrimden, bir sıçrama anından söz etsek, orada aslında anlaşılmış bir parçadan; bir bilgi parçasından, bir korkunun nasıl aşılabileceğini anlamaktan, harekete geçilen o anda bizi harekete geçiren şeyin ne olduğunu anlamaktan, bir buluştan söz ederiz.

Ateşi kontrol altında tutmayı başarmak için onu anlamış olmak gerekir. Dünyanın en erken yerleşim birimlerinden birine taşınırken yere düşen bir buğday tanesi düştüğü yerde filizlenir ve bunu anlamayı başaran insan tarımı da keşfetmiş olur. Av, ev, çanak-çömlek, tarım ve hayvancılık anlamalar üzerine kuruludur. Çayönü yerleşkesinin sakinlerinden biri, çevrede, toprağın yüzeyinde bile bulunabilen malahit madenini 600 derece sıcaklığa erişebilen odun ateşine atmış ve onun yumuşayarak farklı formlar alabileceğini anlamıştır. Tüm bir maden çağı ateşe atılmış bir mad(d)enin anlaşılması ile mümkün olmuştur.