Yaratıcıdan sanatçıya yaratma

Tugay Kaban, Northrop Frye’ın 1980’deki Larkin-Stuart Konferansları’ndan derlenen Yaratma Yeniden Yaratma adlı eleştiri kitabı üzerine yazdı: "Frye yaratma ve yeniden yaratma arasında bir yerde durarak sualler sorup, cevaplar bulmaya çalışıyor."

Tugay Kaban

Ketebe Yayınları’nın Eleştiri serisinden yayımlanan Yaratma Yeniden Yaratma, Northrop Frye’ın 1980’de, Trinity College’ın desteğiyle, Toronto Üniversitesi ve St. Thomas Kilisesi’nde verdiği Larkin-Stuart Konferansları’ndan derlenmiş.

Yaratma Yeniden Yaratma’nın konuları üzerine, öncesinde birçok farklı dersler veren Frye, kitabın henüz başlarında, verdiği o derslerin tekrarlarına düşmemek adına aynı şeyleri söylememeye çalıştığını özellikle belli ediyor.

Frye’ın bahsettiği temel konunun ve bu eserin daha iyi anlaşılabilmesi için kitabın ismi üzerine şu uyarıyı yapmayı uygun buluyorum. Frye’ın eserinin orijinal adı, Creation and Recreation. İsmin Türkçeye çevirisinde aslında bir sorun görünmüyor fakat gereksiz gibi görülse de "and" yani "ve’nin Türkçe çeviride kullanılmaması, Türk okurları için meselelerin anlaşılması açısından farklı ve aslında yanlış anlamlar sunuyor. Frye yaratma ve yeniden yaratma arasında bir yerde durarak sualler sorup, cevaplar bulmaya çalışıyor. Lâkin "ve’yi kullanmadan "Yaratma Yeniden Yaratma" şeklinde okuduğumuzda ilk izlenim, Frye’ın baktığı yerden bakmamızı engelliyor.

Tanrı’nın "yaratma"sı ile yaratılanın yani "insanın" yaratması meselesi üzerinden düşüncelerini sistemleştirmeye çalışan Frye, elbette ilk olarak Hristiyan merkezli kitaplara yüzünü dönüyor.

Bu dönüş tabii Hristiyan coğrafyanın edebî eserleri üzerine birçok konuyu dallandırıp budaklandırıyor. Fakat örneğin Müslüman bir coğrafyanın, özellikle modern öncesi edebî eseri için pek de yön gösterici özellikler taşımıyor. Bazı değiniler/işaretler genel hatlarıyla benzerlikler gösteriyor olsa da coğrafî kıstasların, kitap okunurken, okurlar tarafından dikkate alınması gerekiyor.