Yazmasam ölecektim ya da bir teselli ver!
Oylum Yılmaz
“Neredeyse içgüdüsel bir insanlık durumu olarak birbirimize hikayeler anlatma istediğimiz, bir hikayenin anlatıcısı ya da kahramanı olmayı arzulamaktan hiç vazgeçmeyişimiz, kaybedeni biz olan bir oyunun verdiği tesellinin kuvvetinden başka neyi işaret ediyor olabilir ki?!” Oylum Yılmaz edebiyatın bize oynadığı o karanlık ‘umut oyunu’ üzerine yazdı.
Sait Faik’in çok meşhur bir ifadesi var, hepimiz biliyoruz: “Yazmasaydım, delirecektim.” Bugün artık deyim yerindeyse ayağa düşmüş, ucuzlaşmış, aforizmalaşmış ve pek çok yazarın üzerine hemen hiç düşünmeden alıp giydiği bir tür yazar rol-modeline dönüşmüş bir kalıp. Kuvvetli bir ifade bu, ne yalan söyleyeyim. Ama aslında tam olarak Sait Faik’e de ait değil. Yani tam olarak böyle söylemiyor yazar. Ne diyor peki? “Yazmasam deli olacaktım.” Bakın aslında bu daha da kuvvetli bir ifade belki ama aforizmanın, kalıplaşmış ifadenin kaderidir zaten kendinden biraz kaybetmek, Sait Faik için de öyle olmuş, ama ne gam! Konumuz da zaten delirmek değil aslında, delirmemek, delirmemek için, yaşama bilinçle tutunmaya devam edebilmek için yazmak; yani ölmemek için edebiyat!
Aslı şöyle: “Söz vermiştim kendi kendime: Yazı bile yazmayacaktım. Yazı yazmak da bir hırstan başka neydi? Burada namuslu insanlar arasında sakin ölümü bekleyecektim. Hırs, hiddet neme gerekti? Yapamadım. Koştum tütüncüye, kalem kâğıt aldım. Oturdum. Adanın tenha yollarında gezerken canım sıkılırsa küçük değnekler yontmak için cebimde taşıdığım çakımı çıkardım. Kalemi yonttum. Yonttuktan sonra tuttum öptüm. Yazmasam deli olacaktım.”
Eğri oturup doğru konuşalım, Sait Faik’e bir parçacık bile aşina olan bir okurun bu paragrafın gücünden çarpılmaması, hani derler ya burnunun direğinin sızlamaması imkansız. Bu her tuşun üzerine yüreğinin bütün açıklığıyla, zekasının bütün derinliğiyle, bir ömrü içten gelen bir yeteneği daha da parlatmak için çalışmış olmanın verdiği maharetle basmış bir piyano üstadını anımsatan ve yürekte çın çın çınlayan kelimelerde, edebiyatın içinde saklanan ‘olağanüstü’ ne kadar şey varsa hepsi aynı anda saklıdır. Gücünü, heba olup gitmek üzere olan bir ömrün, delirmemeye direnen bir bilincin hazin umudundan alır.
Ben burada delirmeyi bilincini yitiren öznenin dolaylı ölümü olarak görüyorum. Çünkü malum, deneysel değil, gerçek bir delirmenin romanı ya da hikayesi teknik olarak yazılamaz. Deliliğin gerçek dili sanılanın aksine hiç de “edebi” değildir ve burada anlatısal bilincin yok oluşu, ölümü işaret eder. Çünkü eğer gerçekten delirirseniz yazamazsınız, ve eğer yazamazsanız bir edebiyatçı olarak ölürsünüz! Parçalanmış özneyi metin üzerinde delirterek anlatan ve giderek imgesel sayıklamalar halinde en uç noktasına ulaştıran modernistlerin kullandığı bilinç akışı tekniğinde bile iş gelir dayanır nihayetinde bilince ve delilik anlatısı bilinç duvarına çarpar. En ama en uçlarda dahi, kendi mantık akışını tutturmak zorunda kalır yazı. Sözün kısası burada okuduğumuz en imgesel, en deneysel, en uçlarda gezen bir metin bile delirmiş birinin değil, delirmek üzere olan bir öznenin anlatısıdır. Delirmiş birinin yazdıklarını kimse okumaz. Ve işte tam da bu yüzden “yazmasaydım ölecektim”e kadar varabilir bu iş.
Hayattan kestiği umudu edebiyatta arayan