Ölüm sevgisi ve habis narsisizm

Deniz Poyraz Amerikalı antropolog, sosyal felsefeci, tarihçi ve psikanalist Erich Fromm'un kaleme aldığı Sevginin ve Şiddetin Kaynağı adlı kitabı üzerine yazdı: "Bu eserinde ise doğrudan ya da dolaylı olarak hayatlarımızı etkileyen çeşitli saldırganlık türleriyle yıkıcılığın habis biçimleri; hayatı sevmek anlamına gelen biyofilinin zıddı olan, ölüm sevgisi anlamına gelen nekrofili arasındaki ayrımın sınır uçlarında dolaşıyor."

Deniz Poyraz

“İnsanın tarihi kanla yazılmıştır,” diyor Erich Fromm. “Bu tarih, insanın iradesini kırmak için 'zor'un neredeyse değişmez biçimde kullanıldığı sürekli bir şiddetin tarihidir.” Amerikalı antropolog, sosyal felsefeci, tarihçi ve psikanalist Fromm’un iki farklı kapak tasarımıyla birlikte yayımlanan Sevginin ve Şiddetin Kaynağı adlı eseri, önceki kitaplarının bazılarında yer alan düşünceleri kapsıyor ve onları geliştirmeye çalışıyor.

Düşünür, Özgürlükten Kaçış eserinde daha ziyade özgürlük sorunuyla; sadizm, mazoşizm ve yıkıcılıkla ilgilenmişti. Kendi ifadesiyle, klinik deneyleri ve teorik kurgusu onu özgürlüğe, yanı sıra çeşitli saldırganlık ve yıkıcılık türlerine ilişkin daha derin bir anlayışa yöneltmiş. Bu eserinde ise doğrudan ya da dolaylı olarak hayatlarımızı etkileyen çeşitli saldırganlık türleriyle yıkıcılığın habis biçimleri; hayatı sevmek anlamına gelen biyofilinin zıddı olan, ölüm sevgisi anlamına gelen nekrofili arasındaki ayrımın sınır uçlarında dolaşıyor. Fromm, Kendini Savunan İnsan’da da ilahi esinlenmeyi ve toplumsal sözleşmeleri değil, insan doğasına ilişkin bilgilerimizi temel alan etik normlarla ilgili sorunları tartışmıştı. Bu kitapta ise sorunu daha ileri düzeyde ele alıyor, kötünün ve iyi ile kötü arasında seçim yapmanın doğasını tartışıyor.

Sevginin ve Şiddetin Kaynağı, bazı bakımlardan, Fromm’un en ünlü eserlerinden biri olan ve ülkemizde de pek çok okurun kitaplığında kendine yer bulan Sevme Sanatı’nı tamamlıyor, denebilir. Sevme Sanatı’nın temel izleği insanın sevme kapasitesiyken; burada esas konu, insanın “yıkma” kapasitesi, narsisizmi ve saplantıları. Kitapta sevgisizlik tartışmaları çoğu sayfayı doldururken, sevme sorunu da yeni ve daha geniş bir anlamda, yani “hayat sevgisi” anlamında ele alınıyor. Hayat sevgisinin, bağımsızlığın ve narsisizmin üstesinden gelmenin, ölüm sevgisi ve habis narsisizmin oluşturduğu “çöküş sendromu”na karşı bir “gelişme sendromu” oluşturduğunu göstermeye çalışıyor Fromm.

Sevginin ve Şiddetin Kaynağı eserinin temel amacı, Fromm’un bizzat kendisine ait olan psikanalitik kavramların, Freud’un teorileriyle ilişkisini açıklığa kavuşturmak. Fromm, yine kendi ifadesiyle, ister “kültürel okul” ister “Yeni-Freudculuk” denilsin, “yeni bir psikanaliz okulu mensubu” olarak sınıflandırılmaktan hoşnut değil. Değerli iç görüler geliştirseler de bu yeni okulların pek çoğunun Freud’un en önemli buluşlarının çoğunu gözden kaçırdığına inanıyor Fromm ve “Ortodoks Freudcu” olmadığının altını kalınca çiziyor.

Freud’un temel buluşları yirminci yüzyılın başında çoğu doğa bilimci arasında geçerli olan mekanik maddeciliğe ait belirli bir felsefi referans çerçevesi içinde kavranıyordu. Fromm, Freud’un düşüncesini geliştirmenin farklı bir felsefi referans çerçevesi ve en önemlisi de diyalektik hümanizm gerektirdiğine inanıyor. Ayrıca, Freud’un Oedipus Kompleksi, narsisizm ve ölüm içgüdüsü gibi en büyük buluşlarının, onun felsefî öncülleriyle engellendiğini, bunlardan kurtulmasının ve yeni bir referans çerçevesine aktarılmasının Freud’un bulgularını daha güçlü ve anlamlı hâle getireceğini göstermeye çalışıyor.

Sevginin ve Şiddetin Kaynağı, insan doğasına merak duyan her okur için bir başucu eseri niteliğinde. Say Yayınları etiketiyle. İyi okumalar.

SEVGİNİN VE ŞİDDETİN KAYNAĞI

Erich Fromm

Say Yayınları, 2023

Çeviri: Yavuz Alogan

184 s.