Özgürlük ve hakikatin romanı
Mimar Sinan’ın hayatından esinlenen Sinan’ın Kitabı adlı romanıyla tanınan Moskovalı yazar Gleb Şulpyakov’un son romanı Kızıl Gezegen Türkçede.
Tarihsel bir suçla yaşamak mümkün mü sorusu çevresinde gelişen romanla ilgili Pyotr Aleşkovski'nin Novaya Gazeta'da yer alan değerlendirme yazısını aynı zamanda romanı da Türkçeye kazandıran Sabri Gürses'in çevirisiyle Litera Edebiyat okurları için yayınlıyoruz.
Pyotr Aleşkovski[1]
Dünya haritasında yeni, komünizmden uzak bir Rusya’nın ortaya çıkmasından bu yana yıllar geçti, dünya Berlin Duvarı’nı kaybetti ve görünüşe göre ülkeden ülkeye inanılmaz bir hareketlilik çok sayıda Rus için bir norm haline geldi. Çeteleri anlatan, yaşananların karmaşıklığını ve derinliğini asla göstermeyen o polisiye diziler gibi kaybolup gitti doksanlı yıllar. Sonunda, belli ki, yaşananları düşünme, kavrama vakti geldi.
Gleb Şulpyakov’un Kızıl Gezegen romanı böyle bir kavrama çabasının ürünü. Başkent Moskova’nın akademik bir uydu kasabası olan Kızıl Gezegen, orada yaşamış birinin hafızasında uzak çocukluktan bölük pörçük hatıralar olarak parça parça doğuyor. Edebiyat alanında bolca bulunan, büyük kısmı o zamanı yakalayamamış insanlar tarafından yazılmış o SSCB’nin mükemmel hayatıyla ilgili anı kitaplarının tersine, bu romandaki geçmiş, yani üzeri sisle kaplansa bile hemen her zaman güzel olan bir çocukluk dürüst olmuş.
Kitabın kahramanları, sınıf arkadaşları, tam olarak Kızıl Gezegen’de doğmuşlar; hayatları dünyayı dolanarak geçiyor - Almanya, Polonya, Hollanda, İtalya, Türkiye… ama usta bir elle anlatılan farklı dilli ülkeler ve kültürleri kendi yerini ve hedefini arayan insanların kaderini ortaya çıkaran bir fon oluşturuyor sadece. Konu ilerledikçe, ülkeden ülkeye dolaşan bir tren hızıyla, kayıp ruhların trajik arayışının - özgürlük ve hakikat gibi ebedi, köklü felsefi kavramların, hayat hakkında düşünen her ruhun açıklamaya çabaladığı bu kavramların arayışının ortaya çıktığı sahnede bir fon olarak bu arka plana ihtiyaç duyulduğunu görüyoruz. Konunun uzamındaki değişimler tesadüfi değil – nasıl insanın yolu üzerinde bir sürü durak, istasyon varsa, romanda da, Ugliç’teki çareviç Dmitri cinayetinden Vladimir Nabokov’un bir Alman toplama kampında ölen küçük kardeşi Sergey’in kaderine kadar birçok tarihsel hikaye var. Yol, hiçbir meyvenin rastgele olmadığı ve küme halinde birbirine yapıştığı bir üzüm salkımına dönüşüyor.
Kahramanların kaderleri farklı farklı, ama, kitabın sonunda Moskova’da, Sanduni hamamında toplananları görüyoruz, dünyayı gezmişler ve tekrar burada ve şimdi yeniden biraraya gelmişler. Ayrıca, edebi arayışını bırakan başkahraman Saşa Suhoy da, büyük büyükbabasının bir zamanlar rahip olarak çalıştığı kilisede çalışmaya başlamış. Dindarlığın yolu tenha ve sakindir, Gleb Şulpyakov bunu bilerek vurguluyor. Yazar, akıp giden hayata bir kaleydoskoptan bakıyor sanki - çok renkli camlar-olaylar, bir öncekine sadece renkleriyle benzeyen yeni bir vitray figürü oluşturmak üzere dağılıyor.
Anlatı yan yollara gire çıka ilerliyor, ama hünerle ana yola geri dönüyor, dil anlatının lokomotifi oluyor, kasten yarım bırakılan diyaloglar birdenbire bir piyesin metnine dönüşerek hayatın gerginliğini ve enerjisini keskin bir şekilde hissettiriyor.
Şulpyakov, konunun dolambaçlı inşasının yanısıra, her kahramanın ayrı ayrı, kendi sesiyle konuşmasına da izin veriyor ve burada, Orhan Pamuk’un 1001 gecenin Arap masallarından aldığı çok sayıda hikayeciyle anlatma yönteminin bir yankısı da ister istemez hissediliyor. Kızıl Gezegen kesinlikle didaktik ve ahlaki bir eser değil, hayat olduğu gibi akıyor, ama okurun keskin gözü, romandan bugün hakkındaki yargıları ve hükümleri çıkaracaktır, ama bunlar gerçek bir eserin hükümlerinde olduğu gibi sade, çaba gerektiren, ucuz politikadan uzak, dürüst ve derin şeyler olacaktır.
Yaşam ve yazgıdan, yani Vasili Grossman’ın bir kez ve sonsuza dek bir araya getirdiği, artık birçok Rus yazarın çıkış noktası haline gelmiş olan bu sözlerden kaçış yok; hayatımız geçmiş hayatın çöküşünden sonraki hayat ve kaderimiz geçmişle sanıldığından çok daha sağlam bağları olan, vazgeçilmesi ve kaçınılması imkansız bir kader.
GLEB ŞULPYAKOV
Moskova kültür hayatının önde gelen isimlerinden Gleb Şulpyakov 1971 yılında Moskova’da doğdu. Moskova Devlet Üniversitesi gazetecilik fakültesini bitirdi. Щелчок (Fiske, 2001), Жёлудь (Meşe Palamudu, 2007), Письма Якубу (Yakub’a Mektup, 2012), Саметь (Samet, 2017), Белый человек (Beyaz Adam, 2021) adlı şiir kitapları bulunmaktadır. Gezi yazılarını Persona Grappa (2002), Дядюшкин сон (Amcanın Rüyası, 2005), Общество любителей Агаты Кристи (Agatha Christie Sevenler Derneği, 2009) ve Город Ё (Yo Şehri, 2012) adlı kitaplarda topladı. Карлик (Cüce) adlı piyesi Mayakovski Tiyatrosu’nda 2004 yılında sahnelendi ve Пушкин в Америке (Puşkin Amerika’da) adlı piyesi 2005 yılında ödül aldı. Книга Синана (Sinan’ın Kitabı, 2005), Цунами. Дневник сиамского двойника (Tsunami. Siyam İkizinin Günlüğü, 2008), Фес (Fes, 2010) adlı romanları Doğu Üçlemesi adıyla bilinmektedir. Bu üçlemeyi Музей имени Данте (Dante Müzesi, 2013) ve Красная планета (Kızıl Gezegen, 2019) adlı romanları izledi. Denemelerini Запад на Восток (Doğudaki Batı, 2020) adlı kitapta topladı.
[1] (1957) Yazar, tarihçi, arkeolog. Bu makale Novaya Gazeta dergisinin Mart 2019 sayısında yer almıştır.
Kızıl Gezegen
Gleb Şulpyakov
Çeviren: Sabri Gürses
Çeviribilim Yayınları
2021, 256 s.
