Şimdi reklamlar!

Nazan Özer

Şimdi Reklamlar, Akın Çokuğurluel’ in dördüncü romanı. Yazar, daha önce yayımlanan romanları Kırık Şeyler Ansiklopedisi ve Çobanaldatan’da, sinematografik anlatımı ve güçlü karakter örgüleriyle ön plana çıkmıştı. Çokuğurluel, Şimdi Reklamlar adlı yeni romanında da yine bu özellikleri ön plana çıkararak, kalemini ve anlatım tekniğini daha da güçlendirerek okurun karşısına çıkıyor.

Roman, ilk planda iletişim, anlama ve anlaşılma üzerine kurgulanmış bir roman olarak görülebilse de aslında arka planda kapitalizmi ve yabancılaşmayı sorgulayan yanlarıyla dikkat çekiyor. Günümüzde sosyal iletişim ağlarını, konuşma gruplarını düşündüğümüzde güncel olması yanında, klişeye düşme riski olan bir konu seçilmiş. Romanın birçok yerinde sosyal ağlarda paylaştığımız hikaye bildirimlerine, beğeni hesabı yaptığımız postlara, çoğu zaman sessizce izleyen olduğumuz sohbet gruplarına rastlıyoruz. Yazarın güncel zamana ait nesne ve kavramları kullandığı bu romanında bambaşka bir edebi yolculuğa tanık oluyoruz. Bu değişimi bile yazar, kendi yazım tekniğini ve duygusunu koruyarak, klişeye düşmeden, bambaşka bir bakış açısı kullanarak gündelik yaşamın değişen ilişki ya da örtük ilişkisizlik biçimlerini klişeye düşmeden ustalıkla aktarabilmiş.

Romanın ana karakteri, hayatını baristalık yaparak kazanan yirmili yaşlarındaki İsmet’in işten kovulduktan sonraki ilk günü ile başlıyor. Bu sahnenin detayları, romanın sonlarında çözülecek düğümün ipuçlarını barındırması sebebiyle bir film karesi gibi özenle işlenmiş. Bu temaya gerek bir önceki romanı Çobanaldatan’dan, gerekse yazarın çeşitli edebiyat dergilerindeki öykülerinden yabancı değiliz. İsmet de, diğer kahramanları gibi, kapitalizm karşıtı, işverenin keyfi davranışlarına, onların çalışanlara karşı tutumlarına başkaldıran, çalışmayı ve çalışma amacını anlamlandırmakta zorlanan kişilik özelliklerini taşıyor. Bir işten çıkmak onun için dünyanın sonu olmadığı gibi, yeni bir iş bulmak, o işte başarılı olmak, kalıcı olmak da sevindirici bir durum değil, çünkü anlam aradığı şey para kazanmakla ilgili değil İsmet’in. İsmet, yazarın az önce bahsettiğimiz diğer romanlarında da alışageldiğimiz üzere dışadönük bir karakter değil. Bunu, kitap boyunca diyalogların azlığından ve var olan diyalogların da yer yer absürt denebilecek kadar tek taraflı kalmasından anlıyorsunuz. İsmet, az konuşuyor ve düşündüğünün sadece gerektiği kadarını paylaşıyor insanlarla. Konuştukları öz, anladıkları ise dosdoğru. Yazar, diğer romanlarındaki karakterleri de düşündüğümüzde düzenle kavgalı “anti-kahraman”larını açık değilse de örtük kavgalarının sabırlı takipçileri olarak konumlandırıyor romanlarına. İsmet gibi, diğer kahramanlarının da ikiyüzlülükleri yok. Sınırlı dünyalarının sabırlı koruyucuları ve savunucuları olarak kendilerini var etme savaşındalar. Şimdi Reklamlar’a geldiğimizde İsmet, aksi gibi görünse de, özvarlığının farkında ve hak ettiklerini gayet iyi biliyor. Bunu, kitaba ismini de veren reklam temasından anlayabiliyorsunuz.

Karaktere ironi kullanılarak bir kimlik kazandırılması başarılı bir yöntem; İsmet, hayatına dair maddi ve somut hiçbir planı, hiçbir beklentisi yokken, reklamlarda vadedilen her şeyde hakkı olduğunu düşünüyor. Karaktere böyle kimlik oluşturulurken, reklamlara metaforik olarak kandırma, cezbetme gibi bir anlam yüklemeleri yapılarak, karakterin hak ettiği şeylere duyduğu açlık da vurgulanmış. Marketten, kanatlandırdığı söylenen içeceği alırken, içeceğin tek kanat mı, iki kanat mı vereceğini hesaplıyor İsmet. Bu basit örnek, hem karşısındakinden beklediği yalansızlığı, hem kandırılmaya açıklığını, hem de vaatlere karşı nasıl bir zaaf içerisinde olduğunu açıklıyor. Aslında safiyane görülebilecek bu davranışlar, tipik tüketici davranışı değil midir? Vaatler, aldatmaca, bile bile kanma, avunma ve bu avunmanın maddi bedelini emek karşılığı ödemek üzerine kurulu bir gündelik yaşam kurgusu. Reklamlar ile tüketicinin karşısına çıkarılan her ürün, yeni bir yaşam ihtimalinin vaat edilmesi değil midir? Her hayal kırıklığı, bireyi sürekli yeni arayışlara sürüklerken, öte yandan doyumsuzluğu da kamçılar. Yazar, söyleşilerinde, yalnızlığın derecesi vaatlere kanma meylimizle orantılıdır, diyerek açıklamış bu durumu.